Tranh Cô Đôi Thượng Ngàn phong cách Hàng Trống

Cô Đôi Thượng Ngàn là Thánh Cô thứ hai trong hàng Tứ Phủ Thánh Cô, sau Cô Đệ Nhất Thượng Thiên, trước Cô Bơ Thoải.

Thần tích

Ngày xưa có một vị quan lang họ Hà người Mường, ở Ninh Bình. Ông vốn nổi tiếng khắp vùng vì là người đức độ, luôn phát tâm thiện nguyện, cứu giúp dân nghèo.

Hai ông bà đã vào trạc ngũ tuần, nhưng vẫn chưa có con. Vì vậy nên ông bà lập đàn tế trời cầu tự. Lời cầu xin vọng đến Ngọc Hoàng. Ngài động lòng mới sai Tiên Cô giáng sinh, đầu thai làm con ông bà.

Mười hai tháng sau bà có thai, sinh ra cô. Lúc cô ra đời có đôi chim khách đến hót không ngừng, mừng tiên cô giáng sinh phàm trần.

Năm Cô lên bốn tuổi, gia định vị quan lang chuyển tới làm quan ở Huyện Cao Phong, châu Mai Đà, tỉnh Hưng Hóa. Ở trên vùng cao, nước sinh hoạt thiếu thốn, dưới chân núi Đầu Rồng lại có con suối nước thần, nước trong mát quanh năm, người dân ở đó thường ra suối gánh nước về dùng, cô cũng thường ra đó gánh nước về giúp đỡ ông bà. Thời gian thấm thoát đã trôi qua, năm đó cô mười hai tuổi mà đã xinh đẹp tuyệt trần da trắng, tóc mượt, mặt tròn, lưng ong thon thả.

Đức Mẫu Thượng Ngàn muốn thử lòng người trần gian, độ cho người có tâm, bèn hóa thành một bà lão đói khát, bệnh tật nằm lả ở gốc cây đa dưới chân núi Rồng. Bà nằm đó kêu rên từng tiếng khó nhọc, cầu mong sự giúp đỡ của mọi người qua lại, thế nhưng chẳng ai chịu ra tay cứu giúp. Đúng vừa lúc cô ra suối gánh nước thấy bà lão đáng thương, cô động lòng thương cảm bèn quỳ xuống vực bà ngồi dậy, cho bà uống nước.

Bất chợt tự nhiên trời đất tối xầm, mây đen kéo tới, gió bụi cuốn lên mù mịt. Bà lão hiện thành Tiên Chúa Thượng Ngàn và nói với cô rằng bà chính là đức Diệu Tín Thiền Sư Lê Mại Đại Vương (tức Mẫu Thượng Ngàn). Vì thấy cô là người ngoan ngoãn, hiền lành, đức độ; kiếp trước là tiên nữ trên tiên giới, nghe lệnh Ngọc Hoàng mà hạ phàm báo ân cha mẹ; nên Mẫu độ cho cô thành tiên, trở về bên hầu cận bên cạnh Mẫu, cứu giúp nhân gian. Sau đó Mẫu rút cây gậy khắc đầu rồng bên mình ra trao cho cô. Cô nhận cây gậy rồi trở về nhà, bốn ngày sau thì hóa.

Tranh thờ Cô Đôi Thượng Ngàn được họa sĩ Lê Thoa khắc họa theo phong cách Hàng Trống, cô mặc trang phục xanh (đại diện cho thượng ngàn), dáng ngồi khoan thai trên tràng kỷ, khuôn mặt thanh thoát, hiền lương.

Tranh thờ của phường Hàng Trống xưa hầu hết đều đạt phẩm chất nghệ thuật cao nhất. Nếu tranh Đông Hồ là xúc cảm hồn nhiên thì tranh thờ Hàng Trống là tư duy sâu lắng, cảm nhận tâm linh. Tranh vẽ giàu chất trí tuệ, song không vì thế mà kém mỹ cảm. Được cách điệu với tính trang trí cao, loạt tranh này chứng tỏ con mắt và tay nghề vững vàng của các tác giả khuyết danh.